Efficiënter en effectiever waterkwaliteit beoordelen met Maatlat vis eDNA

Schoon en gezond water is van levensbelang voor mensen, dieren en planten. In de strijd tegen het water heeft Nederland veel dijken en dammen geplaatst en inpolderingen uitgevoerd. Voor de mensen biedt het veiligheid, voor de natuur heeft het een keerzijde. De natuurlijke stroming van het water is veranderd en op veel plekken zijn geleidelijke overgangen van land naar water en van zoet- naar zoutwater verdwenen. Onder meer vissen missen hierdoor een geschikt leefgebied om te paaien of op te groeien of  hun migratieroutes tussen beek en zee zijn geblokkeerd. Door te investeren in verbetering van de kwaliteit van het oppervlaktewater kan er een goede leefomgeving voor planten en dieren gerealiseerd worden. De vissamenstelling in meren, rivieren en andere wateren vertelt veel over de kwaliteit van het water. Met een maatlat kun je de kwaliteit van het water berekenen en indelen in een klasse, waarbij de toestand ‘goed’ moet zijn.

In een maatlat is vastgelegd welke soorten vissen er horen te zijn in welke type water. Tot nu toe werden netten, fuiken, kuilen of electrovisserij ingezet om vissen te vangen en de waterkwaliteit te bepalen. Deze vangstmethoden hebben verschillende beperkingen. In het project Maatlat onderzoek vis eDNA onderzoekt Van den Berg met een grote onderzoeksgroep of de traditionele vangstmethoden vervangen kunnen worden door naar het DNA in het water (‘environment’) te kijken daarom ook wel environmentalDNA of eDNA genoemd. 

De onderzoeksgroep verzamelt monsters door heel Nederland in sloten, kanalen, beken, rivieren en meren. Deze worden bemonsterd en de resultaten worden vergeleken met de andere methodes. De bestaande methoden van eDNA worden geanalyseerd, vergeleken en geijkt met de kwaliteit van het water. Ook zal de onderzoeksgroep onderzoeken of een aantal beperkingen van eDNA zijn op te lossen, zoals vervuiling van DNA in het water van vissen die niet gezwommen hebben. Van den Berg verwacht dat deze methode waarschijnlijk een betere en goedkopere methode is om de visstand te beoordelen. 

Volgens de lector is het onderzoek naar eDNA geen doel op zich om aan de kaderrichtlijn water te voldoen. Wat hem betreft is het een opmaat naar meer onderzoek voor diverse efficiënte maatlatten. ,,In de kaderrichtlijnwater zijn vier biologische groepen van belang : algen, waterplanten, vissen en macrofauna. We richten ons in dit onderzoek alleen op vissen. In de toekomst zou ik ook graag voor de andere drie aandachtsgebieden ook onderzoek doen naar een goede maatlat.’’ Van den Berg hoopt dat de nieuwe maatlat voor waterbeheerders een praktisch en doelmatig hulpmiddel is om in de praktijk toe te passen. ,,Diverse partijen nemen deel aan begeleiding van ons onderzoeksgroep; denk aan Ministerie van Infractructuur en Waterstaat, waterschappen, STOWA, Waterschapslaboratoria, Rijkswaterstaat, LVVN, marktpartijen (Witteveen en Bos, DATURA en Waardenburg Ecologie) en kennishouders (Naturalis en RAVON). Zij zijn tot nu toe erg enthousiast dat geeft ook positieve energie voor het onderzoek. In het voorjaar 2025 worden de eerste resultaten verwacht van ons eerste vergelijkende onderzoek in bijna twintig wateren.’’