In gesprek met lector Marcel van den Berg

De huidige stikstofcrisis laat zien wat er kan gebeuren als we niet genoeg doen aan het behalen van Natura2000 doelen, dit geldt ook voor het watersysteem. Vanuit Rijkswaterstaat is Marcel van den Berg als lector aangesteld voor het lectoraat Ecologie IJsselmeergebied bij Aeres Hogeschool Almere. Overal in onze maatschappij is kennis nodig om ons watersysteem gezond en veerkrachtig te maken en te houden. Wij vroegen Marcel naar zijn huidige onderzoeken, wat wij hier van merken in ons dagelijks leven en naar zijn plannen voor het komende jaar.

Wat houdt je werk als lector in?

''Als lector voel ik me spin het web van ecologische onderzoek om vragen met betrekking tot waterbeleid en -beheer te beantwoorden. Zo doen we ecologisch onderzoek van het Markermeer om te zien of waarom de doelen van Natura2000 voor mosseleters en viseters niet worden behaald.

Overheden doen natuurlijk hun best en nemen veel maatregelen voor een gezond watersysteem. De Marker Wadden is een iconisch als project en betekent veel voor bepaalde planten en dieren, maar de vraag of het hele watersysteem er wat aan heeft, blijft voor sommige soorten onbeantwoord. Dat geldt ook voor innovatieve vormen van dijkversterking, zoals Trintelzand, en het verbinden van het Markermeer met de Oostvaardersplassen.

Voor andere gebieden in het IJsselmeergebied spelen vergelijkbare thema’s, of nog ingewikkelder, vanwege de zoetwaterbehoefte voor drinkwater, migratie van vis, van en naar zee, of het tegen natuurlijke vaste waterpeil (zomers hoog en ‘s winters laag).''

Wat maakt dit een urgent thema?

''Water wordt steeds schaarser en kostbaarder. Op dit moment halen we de doelen nog niet voor de natuur en waterkwaliteit. Als mens verwachten we veel van onze wateren qua diensten. Denk hierbij aan woningbouw, zandwinning maar ook kijken overheden naar water voor de energietransitie. Maar ook de waterveiligheid maatregelen hebben het ecosysteem sterk veranderd en soms ook letterlijk de snelweg geblokkeerd voor soorten als de aal en de zalm.

Om natuur en waterkwaliteit te herstellen en verder te beschermen is bewustzijn nodig van de economische en niet-economische waarde van schoon water en natuur. En dan komt het besef dat ‘niet alles altijd en overal kan’ vanzelf. Dat vergt lastige keuzes. En om die keuzes goed te maken hebben we inzicht nodig in hoe het ecosysteem functioneert. We stellen hierbij vragen als:

- Wat is de productie van het ecosysteem en is er voldoende voedsel voor alle dieren die er leven?
- Is er voldoende leefgebied en van goede kwaliteit?
- Zijn deze leefgebieden wel toegankelijk voor dieren?''

Wat merken wij in ons dagelijks leven van het onderzoek dat jij doet?

''In het dagelijks leven zul je er niet veel van merken, althans niet direct. Maar als je buiten bent en goed kijkt: dan weet ik dat mijn /ons werk bijdraagt aan de water- en natuurkwaliteit. Op warme dagen kun je bijna overal in het IJsselmeergebied met een gerust hart een frisse duik nemen. Het is ook ecologisch steeds gezonder. En er valt een hoop te genieten voor natuurliefhebbers, sportvissers en vogellaars. Projecten zoals hierboven genoemd verbeteren de beleving en waarde. Wie weet kom je een bever of visotter tegen, het kan allemaal.

Onder water valt ook veel te beleven. Dat is voor veel mensen onbekend. En dat maakt onbemind. Misschien is dat wel mijn langere termijn doel: iedereen laten zien en ervaren wat en hoe het onder water aan toegaat. Op mij maakt het een in elk geval een diepe indruk om snorkelend oog in oog te staan met een snoek van een meter.''

Wat zijn je plannen voor komend jaar?

''Voor komend jaar werk ik onder andere aan het opzetten van internationale samenwerking met onderzoekers en beheerders van andere grote ondiepe meren in Europa.

Zij kunnen leren van ons waterbeheer en wij van hen: de systemen in veel andere landen zijn natuurlijker en minder belast, en dat is de richting die wij op willen. Dat levert veel kennis en inspiratie op om ook in Nederland de kwaliteit van leefgebieden (denk aan bijvoorbeeld moeraszones) verder te vergroten.

Het verbinden van de Oostvaardersplassen met Markermeer is daar al een eerste uiting van. Ik verwacht dat we gaan zien dat we meer ruimte voor het meer nodig gaan hebben. Niet alleen voor de planten en dieren maar ook om goed te anticiperen op klimaatverandering. In het buitenland zijn ze al veel meer gewend om bijvoorbeeld met fluctuerende waterpeilen en zoetwatertekorten te leven. Internationaal samenwerken levert ook inzicht op in onze sociale en gedragsverschillen tussen culturen.

En de komende maanden ben ik windsurfend of snorkelend te vinden in het Caribisch Nederlandse water (met ter plekke nog een klus voor Rijkswaterstaat), en als de watertemperatuur het weer toe laat: op de homespot Wolderwijd of de top snorkelspot: het Zwarte Meer. En als je me daar niet ziet, volg me dan op LinkedIn!''